Actualiteiten, Page 2

Op 28 oktober 2023 was er weer een Gemma Frisius bijeenkomst met twee sprekers. Als eerste was ons erelid Henk Nieuwenhuis aan de beurt die de dag ervoor een kopie van de Diepenveen meteoriet onthuld had.                                                                                                      

Henk heeft vandaag geen wetenschap in de aanbieding, maar humor en anekdotes. Zo vertelt hij over het maken van raketten in zijn jeugd met een explosie op zijn zolderkamer tot gevolg, bezoekjes van de CIA, brieven aan Chroesjtsjov en contacten met een Russische astronaut.

Als conservator van Het Planetarium van Franeker maakt Henk een en ander mee. Zo was er eens een man die Henk waarschuwde voor een zeewaterspiegelstijging van 30 meter in verband met een samenstand van de planeten Jupiter, Saturnus en de maan.

Het geloof komt ook aan bod in de presentatie als Henk over zijn bezoekje aan de de laatste boerenprofessor en knappe telescopenbouwer, Bauke Miedema praat. Miedema hield vast aan zijn bijbelse ideeën ondanks de door Henk meegenomen wetenschappelijke bewijzen.

De astronomische avonturen van Henk brengen hem op vele plaatsen in de wereld en dicht bij de actuele gebeurtenissen.

Na de pauze vertelde Steven Bloemen van de Radboud Universiteit in Nijmegen over de detectie van zwaartekrachtgolven.

Het grote voordeel van zwaartekrachtgolven is dat ze niet worden tegengehouden door gruis en stof. Bij het vinden van zwarte gaten en de bestudering van de oerknal zijn zwaartekrachtgolven belangrijk. De methode die wordt gebruikt voor het detecteren van zwaartekrachtgolven heet interferometrie.

Het hebben van meerdere meetstations is belangrijk want zo kan de plek in het heelal gevonden worden waar de zwaartekrachtgolven vandaan komen. Een zwaartekrachtgolf ontstaat als er twee zeer zware hemellichamen om elkaar heen draaien.

Dan vertelt Steven over de BlackGEM telescoop die dit voorjaar in gebruik is genomen. Omdat koolstof krimpt bij een temperatuursverhoging en metaal uitzet zijn deze twee materialen in de constructie van de telescoop gecombineerd. Zo worden de effecten van temperatuurswisselingen tot een minimum beperkt.

Dan laat Steven ons een filmpje zien van de installatie van BlackGEM in Chili en ten slotte vertelt hij over de Einsteintelescoop die in voorbereiding is en over LISA die zwaartekrachtgolven gaat detecteren vanuit de ruimte.

Op 27 november 1873 sloeg een meteoriet in de grond in de buurt van Diepenveen bij Deventer. Toevallig zag men dit gebeuren en werd de steen opgeraapt en met een begeleidend briefje in een klein houten kistje gestopt. Na vele omzwervingen stond het kistje te midden van een stenenverzameling op een tafel tijdens een Kunstroute op een camping in het jaar 2012. Henk Nieuwenhuis zag meteen dat het om een bijzondere koolstofmeteoriet ging. De steen mocht geleend worden voor nader onderzoek en wetenschappelijke onderzoekers in binnen- en buitenland waren enthousiast: de meteoriet bleek een zeer zeldzame koolstof-chondriet te zijn. Er zijn nu in totaal zes Nederlandse meteorieten bekend. Precies 150 jaar later na de inslag werd op 27 november 2023 de ‘Dag van de Meteoriet’ georganiseerd in Diepenveen. Naast diverse lezingen en toespraken werd op de plaats van de inslag een informatietafel onthuld en een demonstratie gegeven met de meteorietinslagsimulator. In Diepenveen zelf mocht Henk Nieuwenhuis het monument onthullen: een 10x vergrote replica van de Diepenveen-meteoriet.

Verslag bijeenkomst 30 sept 2023

Op 30 september 2023 vond de eerste Gemma Frisius bijeenkomst van het seizoen plaats. Er was een goede opkomst met 35 bezoekers.

Jurjen Boersma vertelde over de overeenkomsten en verschillen tussen het Apollo en Artemis project. Een belangrijk verschil is dat het Apollo project exclusief een NASA project was en dat er aan het Artemis project ruimtevaartorganisaties van 22 landen meedoen. De Orion ruimtecapsule, die gebruikt gaat worden voor het Artemis programma, lijkt qua uiterlijk op de Apollo capsule maar de Apollo capsule had brandstofcellen en schakelaars terwijl de Orion capsule zonnepanelen en touchscreens heeft.

Verder vertelde Jurjen over de Lunar Gateway, een ruimtestation dat in een baan om de maan gebracht gaat worden en over het Starship ontwerp van Elon Musk waarmee hij mijlenver voor loopt op de rest.

Na de pauze was het tijd voor quantummechanica. De natuurkundige theorie die de bewegingen van en krachten op zeer kleine deeltjes beschrijft.

Een dag er voor had onze spreker Robert de Jong al een door Gemma Frisius aangekondigde webinar georganiseerd waar een aantal leden van onze vereniging aan mee deden.

Robert vertelde wanneer quantummechanica nodig is. Over de ontdekking en de toepassing in de sterrenkunde.

Wanneer er bij extreem kleine deeltjes geen gebruik kan worden gemaakt van de klassieke mechanica, wordt de quantummechanica gebruikt.

In de quantummechanica kunnen golven botsen en deeltjes interfereren.

Dit was mooi te zien in het filmpje, dat Robert ons liet zien, van Dr. Quantum. Dit filmpje is eenvoudig te vinden door op YouTube ‘Dr. Quantum – Dubbele spleet experiment’ in de typen in het zoekvenster.

In het filmpje wordt duidelijk dat deeltjes zich anders gedragen als ze bekeken worden!

Ten slotte vertelde Robert over de toepassing van quantummechanica in de sterrenkunde met behulp van het uitsluitingsprincipe van Pauli en ontaarde electronengassen.

Als extraatje werd er nog een spelletje Kahoot gespeeld met voor de winnaar kaartjes voor Fabrique des Lumières in de Westergasfabriek in Amsterdam.

Als het goed is dan heeft ieder lid van de Vereniging Gemma Frisius onlangs het programmaboekje voor het seizoen 2023/2024 ontvangen. Indien u, als lid, niets heeft ontvangen, stuurt u dan een e-mail naar secretaris Hans Brandsma, secretaris@gemmafrisius.nl.

Een verslag van deze geslaagde ledenexcursie vindt u onder de kop EXCURSIE.

De bijeenkomst van 25 maart begon met een lezing door Meindert de Jong, oud-penningmeester van de vereniging. Naast bouwer van zijn eigen 25 cm spiegeltelescoop is Meindert een verwoed radio-amateur. Een uitdaging was om radiosignalen van Jupiter te ontvangen. Als geladen zonnedeetjes Jupiter naderen worden ze versneld in het magnetisch veld van Jupiter. Hierdoor gaan ze specifieke radiosignalen uitzenden die net niet door de aardse atmosfeer worden geabsorbeerd zodat ze gemeten kunnen worden op het aardoppervlak. De omstandigheden moeten wel gunstig zijn want er zijn meerdere storingsbronnen zoals de posities van de vier grote manen, de wisselende zonnewind, de hoogte boven de horizon van Jupiter en uiteraard de gevoeligheid van antenne + ontvanger. Maar het is Meindert gelukt. In het Lauwersmeergebied heeft hij het signaal van Jupiter gemeten. Omgezet in hoorbaar geluid klinkt het als het geluid van het bakken van een ei. Meindert ontving uiteraard de welverdiende sûkerbôle.

Na de pauze gaf KNMI-seismoloog Pauline Kruiver een perfecte lezing over aardbevingen. Dit kunnen natuurlijke bevingen zijn ten gevolge van verschuivende aardplaten zoals onlangs in Turkije maar ook in Limburg kunnen langs breuken in de aardkorst lichtere bevingen optreden. Door menselijk handelen kunnen ook bevingen geïnduceerd worden zoals in de provincie Groningen door aardgaswinning en ook door zoutwinning. Ook waar vulkanisme is, ten gevolge van het uiteen drijven of juist over elkaar heen schuiven van aardplaten, komen aardbevingen voor. Pauline gaf een mooie demonstratie van een seismometer: een tikje op de tafel gaf een sterk signaal op de computer. Dit betekent dat storingsbronnen zoals windturbines (!) in acht genomen moeten worden. In de coronaperiode was het storingsniveau beduidend lager. Tijdens de pauze zette Pauline ons aan het werk met potlood, passer en papier

om het aardbevingscentrum (het epicentrum) van een beving in Korea op te sporen. Vervolgens nam Pauline ons naar Mars want ook daar is seismische activiteit gemeten. Helaas is nu de energievoorziening van de marsrobot geblokkeerd vanwege stof op de zonnepanelen. Pauline ontving tenslotte ook de welverdiende sûkerbôle voor haar uitstekende lezing die ze met veel enthousiame presenteerde.

 

Op 29 april is onze jaarlijkse excursie. Deze keer gaat de reis naar Hellendoorn, waar we vanaf 10.30 uur uur worden ontvangen met koffie/thee. Om 11.00 uur begint een sterrenkundeprogramma dat wordt verzorgd door de Sterrenwacht Hellendoorn. Tussen de middag is er een broodje met wat drinken en ‘s middags volgt er nog een lezing en mogelijk nog een wandeling onder leiding van een geoloog. Leden krijgen hiervoor een uitnodiging. De eigen bijdrage is €10 per persoon en €20 voor niet-leden. U kunt zich opgeven per e-mail (voorzitter@gemmafrisius.nl) of per telefoon  (0511-421268).

In het voorprogramma vertelt Meindert de Jong over

Het ontvangen van radiosignalen van Jupiter.

De Aarde wordt continu met straling uit de ruimte bestookt. Een groot gedeelte van deze straling wordt geabsorbeerd door de atmosfeer waaronder de, voor het leven gevaarlijke, kortgolvige röntgen- en gammastraling. Gelukkig wordt zichtbaar licht en bepaalde langgolvige radiostraling wel doorgelaten zodat deze waargenomen kunnen worden op het aardoppervlak. En ook de door Jupiter uitgezonden radiostraling kun je ontvangen met een speciale antenne plus ontvanger. Maar dit lukt niet altijd. Voor een goede ontvangst moet rekening worden gehouden met een aantal factoren: de hoogte van Jupiter boven de horizon en de afstand Aarde-Jupiter. Ook is een lage activiteit van de Zon gewenst want de Zon heeft grote invloed op de ionisatie van de hogere luchtlagen in de atmosfeer.

 

De hoofdlezing is van Pauline Kruiver : Wat trilt daar? Over aardbevingen en laag-frequent geluid.De meeste mensen kennen het KNMI van het weer en van klimaat-onderzoek. Het KNMI heeft echter ook een onderdeel dat zich bezighoudt met seismologie en akoestiek en beheert een uitgebreid netwerk van seismometers in Nederland waarmee aardbevingen geregistreerd worden. Als er een aardbeving in Nederland is, dan bepalen de seismologen van het KNMI de sterkte – ofwel magnitude – en de plaats van de aardbeving. Deze worden op de website gepubliceerd. We kijken naar twee soorten aardbevingen: tektonische en geïnduceerde. De natuurlijke, tektonische aardbevingen vinden vooral in het zuiden van het land plaats. Ze zijn gerelateerd aan de grote breuksystemen in de ondergrond, zoals de Peelrandbreuk en de Feldbissbreuk. De grootste natuurlijke aardbeving was die van Roermond in 1992. Geïnduceerde aardbevingen worden veroorzaakt door menselijke activiteiten in de ondergrond. De bevingen ten gevolge van de gaswinning in Groningen zijn de bekendste. Naast de stations in Europees Nederland, heeft het KNMI ook stations in Caribisch Nederland.                                                                        Pauline Kruiver

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Lezing 25 februari
Vòòr de lezing is er eerst de jaarlijkse Algemene Ledenvergadering. Deze vergadering werd goed bezocht.

Dhr Meindert de Jong nam afscheid als penningmeester. ( zie foto )maar blijft gelukkig lid en hij zal ook nog wel weer eens een lezing verzorgen.

 

Rein Haarsma over de klimaatverandering. (hier volgt een kort verslag)

Rein vertelt over het IPCC, het Intergovernmental Panel on Climate Change (AR6 WGI IPCC) . Aan dit rapport is drie jaar lang door 240 wetenschappers uit de hele wereld gewerkt. Het doel van dit rapport is om een overzicht te geven van de kennis over de toestand van het klimaat, samen met projecties voor de toekomst, op basis van peer reviewed wetenschappelijke publicaties. Het aantal publicaties was dit keer ongeveer 14000. En uit dit rapport kan men nu met zekerheid de conclusie trekken dat het klimaat in de wereld verandert. Het wordt warmer op aarde. Hoeveel warmer?, daarover is nog geen zekerheid. Gaan we uit van de beste uitkomst, dan wordt het gemiddeld 1,5 ⁰C warmer, maar gaan we van het slechtste scenario uit, dan kan het wel 4⁰C of nog hoger worden. De polen, warmen nog sneller op dan de rest van de aarde en dat heeft natuurlijk gevolgen voor de zeespiegelstijging. Met name het smelten van het ijs op de zuidpool is een bedreiging voor ons land. Het smelten van dit ijs kan zorgen voor een zeespiegelstijging bij Nederland van maar liefst 15 meter! Omdat de massa van dit zuidpoolijs zo groot is, oefent het op de zee een aantrekkingskracht uit en deze aantrekkingskracht valt weg als het ijs smelt. Het ijs daar smelt niet zozeer door de opwarming van het aardoppervlak, maar vooral door de opwarming van de zee. Het warme zeewater holt als het ware de ijskorst van onderen uit, wat een nog sneller smelten tot gevolg heeft. De opwarming in de poolstreken gaat sneller dan elders op aarde.
De opwarming heeft ook gevolgen voor de hoeveelheid regen die gaat vallen. 1⁰C opwarming van de lucht, betekent dat die lucht 7% meer water kan bevatten, dus de regenbuien zullen in de toekomst heviger worden. Maar daar waar nat, natter wordt, wordt droog ook droger, want door de warmere lucht, is er ook meer verdamping en worden perioden van droogte dus droger en duren langer. (zie kaartje hieronder)Hoe donkerder het gebied, hoe droger.
Ten gevolge van de opwarming van de zee zullen er ook meer en krachtigere  orkanen ontstaan. Volgens de rapporten zal Nederland daar niet echt veel last van krijgen, maar andere gebieden, zoals bv. de VS wèl.
Gelukkig wordt er in de wereld al het één en ander gedaan, om die opwarming zoveel mogelijk tegen te gaan en dat is maar goed ook, beseffen de aanwezigen in de zaal.

Aan het eind bedankt de voorzitter dhr. Haarsma voor de boeiende lezing en overhandigt hem het traditionele suikerbrood. Om 17.00 uur keert ieder weer huiswaarts.

door Lies v Wijngaarden

 

Het was een goed bezochte bijeenkomst. Wicher heette een ieder hartelijk welkom.
De eerste spreker was Bauke Zijlstra, voormalig docent filosofie. Hij zou spreken over: Wat is onze plaats in de Kosmos?
Het eerste wat dhr. Zijlstra daarover zei was, dat hij daarop geen antwoord kon geven, omdat we dat niet weten. En daar komt bij, dat we steeds meer weten over het heelal, maar dat houdt weer in dat we daardoor weten, hoe weinig we eigenlijk weten. Het komt erop neer, dat hoe minder we weten, hoe sneller we een antwoord op deze vraag kunnen geven.
Bauke vertelt verder over het wereldbeeld dat in de loop der eeuwen steeds veranderde. Alles wat men niet verklaren kon, schreef men toe aan de goden.
Hij begon bij Pythagoras, vertelde vervolgens over Thales, Anaxagoras en belandde via nog enkele filosofen bij Aristoteles, die zei dat alles begon bij verwondering, dat leidde tot Kennis en Inzicht, daarna kwam Wijsheid en dan ging het over de Ziel.
Zo belandden we in de nieuwe tijd; Copernicus stelde dat de aarde niet meer het middelpunt was, maar de zon. Darwin kwam met zijn evolutietheorie en Sigmund Freud legde de nadruk op het onderbewuste dat ons gedrag aanstuurt.
Bauke doorspekte zijn lezing met humor en iedereen genoot ervan.

---

Na een korte pauze was het woord aan dr. Gijs Verdoes Kleijn.
Dr Gijs doet aan Big Data Science. Hij is verbonden aan de projecten met de Euclia Satelliet,
Lagrange .2 en de Micado extremely large Telescope.
Welke gebeurtenissen in het heelal hebben invloed op de aardse gebeurtenissen? Wij op aarde kennen de verschillende seizoenen, maar op Astrofysisch gebied zijn die er ook. De aarde en ook andere planeten en zonnen trekken een baan door het heelal en hebben zo invloed op elkaar en dus ook op onze aarde.
Hij noemde daarvan ook het recente voorbeeld van de elektrische storingen door zonneuitbarstingen in de 80er jaren in Canada.
Ook werd het gevaar genoemd van grote verstoringen zoals meteorietinslagen.
Hij legde wat uit over het ontstaan van leven op de aarde en over het teloor gaan ervan over enkele miljarden jaren. Volgens Gijs zijn we net over het hoogtepunt van het leven op aarde heen, maar we hebben nog enkele miljarden jaren voor ons, dus we hoeven ons nog geen zorgen te maken.
Gijs verduidelijkte zijn lezing met vele mooie illustraties. Het publiek genoot van de lezing en ging om een uur of half 6 tevreden huiswaarts, met de wetenschap dat we nog heel wat jaartjes van onze aarde kunnen genieten en dat Gijs mogelijke aanstormende kometen in de gaten houdt.