Actualiteiten

Op 2 november vond er een Gemma Frisius bijeenkomst plaats met Jacob Dijkstra en Peter Bijl. Jacob is de penningmeester van onze vereniging en hij is dit jaar naar Amerika geweest om daar de zonsverduistering te zien. Hij was in gezelschap van de wetenschapsjournalist Govert Schilling. Het hele reisgezelschap bestond uit 35 mensen.

Behalve de zonsverduistering waren er nog meer uitjes zoals het McDonald Observatory en de rivier de Rio Grande en de de woestijn van gips: het White Sands National Park.

De eclips van 8 april begon aan de westkust van Mexico en bewoog zich over de Verenigde Staten en verdween uiteindelijk aan de zuidoost kust van Canada. In Waco Texas waar Jacob en zijn reisgezelschap waren neergestreken was er kort voor de eclips bewolking en enkele leden uit het reisgezelschap wilden een andere plek opzoeken maar Govert Schilling bepaalde dat dat niet gebeurde en dat bleek een goede beslissing.

De zon was goed te zien op het moment suprême en toen de het gezelschap weer verder reisde kregen ze een flinke regenbui over zich heen. Net op tijd dus!

 

 

 

 

 

 

 

Peter Bijl spreekt over de driehoeksverhouding tussen klimaat, ijs en oceaan. Hij legt ons uit dat het ijs op de polen een gevolg is van de hoek die het zonlicht maakt als het ons aardoppervlak bereikt. Ook vertelt hij over het broeikaseffect wat een natuurlijk fenomeen is waarbij zonlicht deels wordt vastgehouden in de atmosfeer. De gassen in de atmosfeer die hier voor verantwoordelijk zijn heten broeikasgassen en een van deze broeikasgassen is koolstofdioxide (CO₂).

Omdat wij mensen teveel van dit gas de atmosfeer in jagen door het verbranden van hout, steenkool, aardolie en aardgas ontstaan er problemen. Het broeikaseffect wordt steeds sterker en de temperatuur op aarde neemt toe. Peter zegt dat als wij geen CO₂ uit de lucht halen het ijs op Groenland verdwijnt.

Dan gaat het over Antarctica en de klimaatveranderingen aldaar en de boorexpeditie waar Peter aan mee gedaan heeft. Dankzij dat onderzoek en de resultaten kan er een beeld ontstaan van de geologische perioden en dat kan ons weer een en ander vertellen over wat ons te wachten staat nu onze wereld in een periode van opwarming terecht gekomen is.

Op de ledenexcursie van 20 april vond onze vereniging zichzelf letterlijk en figuurlijk terug op de tentoonstelling De schepping van de wetenschap in het Catharijneconvent in Utrecht. Het boek De revolutionibus orbium coelestium van Nicolaas Copernicus was uitgeleend door Literatuurmuseum Tresoar in Leeuwarden en ooit in het bezit van Gemma Frisius.

Op de tentoonstelling De schepping van de wetenschap wordt duidelijk dat er grote overeenkomsten en verschillen zijn tussen religie en wetenschap. Er  is een grote dynamiek tussen beide fenomenen. Voor het vaststellen van religieuze feestdagen was astronomie nodig en de Kerk erkende dat door in de 16e eeuw een Vaticaans observatorium te bouwen.

Van het Vaticaans observatorium naar het Utrechts observatorium was het vervolgens maar een kleine stap want het vervolg van onze excursie vond dáár plaats. In de Sonnenborch werden wij rondgeleid door een van de vrijwilligers. De rijke historie en de mechanica van de telescopen kon reken op grote belangstelling van de leden van Gemma Frisius.

De maker van het Planetarium in Franeker, Eise Eisinga, heeft ook een aantal jaren in Visvliet gewoond. De inwoners van Visvliet hebben onlangs allerlei objecten, geïnspireerd op Eise Eisinga, bedacht en gebouwd die tijdens een wandeling of fietstocht te bekijken zijn. Voor nadere informatie zie https://eiseeisinga.visvliet.com

Komende 8 mei is het precies 250 jaar geleden dat de planeetsamenstand van 1774 plaatsvond. Deze gebeurtenis was de aanleiding voor Eise Eisinga om zijn planetarium te bouwen. Omrop Fryslân geeft hier aandacht aan door het uitzenden van de documentaire FryslânDOK, Stjerrenacht op NPO2: 11 mei om 15.30 uur, herhaling op 12 mei om 13.15 en op 13 mei om 14.30 uur. Bovendien op 12 mei op Omrop Fryslân. Zie bijlage: FryslânDOK Stjerrenacht

Op de ledenexcursie van 20 april vond onze vereniging zichzelf letterlijk en figuurlijk terug op de tentoonstelling De schepping van de wetenschap in het Catharijneconvent in Utrecht. Het boek De revolutionibus orbium coelestium van Nicolaas Copernicus was uitgeleend door Literatuurmuseum Tresoar in Leeuwarden en ooit in het bezit van Gemma Frisius. 

Op de tentoonstelling De schepping van de wetenschap wordt duidelijk dat er grote overeenkomsten en verschillen zijn tussen religie en wetenschap. Er is een grote dynamiek tussen beide fenomenen. Voor het vaststellen van religieuze feestdagen was astronomie nodig en de Kerk erkende dat door in de 16e eeuw een Vaticaans observatorium te bouwen. 

Van het Vaticaans observatorium naar het Utrechts observatorium was het vervolgens maar een kleine stap want het vervolg van onze excursie vond dáár plaats. In de Sonnenborch werden wij rondgeleid door een van de vrijwilligers. De rijke historie en de mechanica van de telescopen kon rekenen op grote belangstelling van de leden van Gemma Frisius.

   

Op 23 maart was er al weer de laatste bijeenkomst van Gemma Frisius van dit seizoen met ons verenigingslid Meindert de Jong over de fenomenale krachten van de zon en professor Russchenberg over klimaat en weer.

Meindert de Jong vergelijkt onze zon met het zwaard van Damocles. Een zwaard aan een paardenhaar dat boven het hoofd van een lichtzinnige hangt.

De zon is een kernfusiecentrale met af en toe een flinke uitbarsting die in het jaar 1859 de telegraaf buiten gebruik stelde.

Wat dat in onze tijd met zeer complexe informatie- en electronicasystemen zou kunnen betekenen laat zich raden.

Daarna was het de beurt aan professor Russchenberg die ons met een aantal verontrustende prognoses en metingen voor de kop sloeg.

Als wij niks doen loopt het slecht met ons af is zo ongeveer de strekking van zijn verhaal. Het delicate systeem van koud en warm is op onze planeet verstoord geraakt.

Met behulp van klimaataanpassingen is daar wat aan te doen maar dat is een redmiddel in uiterste nood. Als we de broeikasgassenuitstoot niet op nul krijgen gaat de opwarming van de aarde door en wordt onze planeet onbewoonbaar.

Professor Russchenberg laat ons een plaatje zien van een drijvende sproeifabriek die zout water in de atmosfeer kan sproeien. Omdat een regendruppel een stofdeeltje nodig heeft om rondom te groeien zullen er rondom de zoutdeeltjes regendruppels gaan vormen en die zorgen voor wolken.

De wolken houden het zonlicht tegen en zo kan de opwarming van de aarde gestopt worden. Wereldwijd zorgt dit voor totaal andere regenpatronen met grote geopolitieke consequenties.

Op 24 februari was onze vereniging voor het eerst op de nieuwe locatie Tresoar in Leeuwarden met voor de pauze de jaarlijkse algemene ledenvergadering en daarna Jan Willem Pel over de

James Webb Telescoop.

Aan een van de onderdelen van de telescoop heeft onze spreker meegewerkt: het MIRI project.

Jan Willem vertelt over de start van de hele onderneming die al in het jaar 1988 was. Na successen en teleurstellingen werd de telescoop uiteindelijk gelanceerd op tweede kerstdag 2021.

De telescoop draait met de aarde mee om de zon. Zo worden de waarnemingen niet verstoord door hinderlijke straling.

Jan Willem legt ons uit dat er rekening moest worden gehouden met krimp omdat de telescoop in de ruimte afkoelt tot vlak boven het absolute nulpunt.

Omdat de spectrograaf van MIRI op verschillende stukken van het beeld gericht kan worden kunnen de sferen van sterren bestudeerd worden en wellicht worden daarin chemische elementen gevonden die van belang zijn voor het ontstaan van leven.

De James Webb Telescoop is speciaal ontworpen voor metingen in het infrarood. Door de kosmische roodverschuiving schuift het licht van verre sterrenstelsels steeds verder in het infrarood naarmate ze verder weg staan.

De roodste vlekjes zijn ongelofelijk ver weg. We zien het heelal als het een paar honderd duizend jaar oud is. Wat daar te zien is wordt vervormd door gravitatievelden.

Einsteins theorie over de invloed van massa op de ruimte wordt hierdoor bewezen.

Op 27 januari waren we voor het laatst te gast in het Oranje Hotel. Onze vereniging verhuist naar het kenniscentrum Tresoar in Leeuwarden.

De middag begon en eindigde met de Franse sterrenkundige Flammarion.
Bauke Zijlstra gebruikte Flammarions foutieve voorspelling om het verschil tussen wetenschap en pseudowetenschap te duiden en Jeffrey Bout gebruikte een tekst van Flammarion om een gesimuleerde reis door het heelal te begeleiden.

  

Bauke legt uit dat sommige wetmatigheden zó vaag zijn dat ze niet verifieerbaar zijn.
Een wetenschappelijke theorie claimt nooit de waarheid te zijn maar een benadering ervan.

Volgens Jeffrey Bout zitten wij in een rozijnenpannenkoek en als onze kijkrichting in het vlak van deze pannenkoek zit zien wij de Melkweg.

Jeffrey legt uit dat de prachtige foto’s van Hubble en Webb gebruik maken van kleine verschillen in de kleur rood. Binnen deze kleine verschillen worden nieuwe kleuren toegekend zodat wij mensen de verschillen kunnen zien.

Op Jeffreys eigen website: sterrenkundevoorjou.nl staat wanneer en waar hij  gaat sterrenkijken en nodigt mensen uit om mee te kijken.

De 25 november vond de laatste Gemma Frisius bijeenkomst van dit jaar plaats met Huib Jan van Langevelde over zwarte gaten en Fetze Tichelaar over zijn zelfgebouwde telescoop.

Fetze laat ons zien dat je soms niet ver hoeft te zoeken als je materialen nodig hebt voor je telescoop. Zelfs het dopje van de fles afwasmiddel zit in Fetzes telescoop verwerkt.

De grote verrassing van Fetzes presentatie wachtte achter een gordijn en werd onthuld aan een zeer geïnteresseerd publiek. De manshoge telescoop met een diameter van 20 inch.

Huib Jan van Langevelde begint zijn presentatie door ons een stukje van de hemel te laten zien. Eerst optische beelden en dan radio beelden.

Met radiosignalen is het uiteindelijk gelukt om voor het eerst een afbeelding van een zwart gat te presenteren.

Huib Jan laat ons in een simulatie zien hoe licht dat buiten ons kijkkader valt ons tóch bereikt omdat een zwart gat er als het ware een slinger aan geeft. Deze lichtstralen leveren het bewijs voor het zwarte gat en kunnen gebruikt worden om de vorm er van te duiden.