Actualiteiten

Ons verenigingslid Bauke Zijlstra nam ons vandaag mee naar de derde eeuw voor Christus naar Alexandrië naar Aristarchus die daar zijn heliocentrisch wereldbeeld presenteerde. Merkwaardig genoeg werd dit correcte wereldbeeld in de tweede eeuw na Christus vervangen door het incorrecte geocentrische wereldbeeld van Ptolemaeus.

Bauke vertelt over de paradigmaverschuiving die ontstaat door normale wetenschap via twijfel, crisis en revolutie. Dat gebeurt als Copernicus de Almagest van Ptolemaeus leest en denkt hier klopt iets niet. Na bestudering van de hemellichamen komt hij tot de conclusie dat het onmogelijk is dat de planeten om de aarde draaien.

Een woord dat regelmatig valt in de presentatie van Daan Meerburg is powerspectrum. In een powerspectrum is te zien waar de energie binnen een reeks aan variaties het sterkst is.

Daan daagt ons uit door 5 kaarten met kosmische achtergrondstraling te tonen en 5 powerspectrums. Aan ons de vraag welke kaart met achtergrondstraling bij welk powerspectrum hoort. Enkele leden van Gemma Frisius weten het juiste antwoord te geven.

 

Professor Rudy Wijnands hield op zaterdag 25 januari 2025 een interessante lezing over extreme fysica in en rond neutronensterren.
Hij begon met te vertellen wat een neutronenster is, door een foto te laten zien waarop de grootte van een neutronenster wordt verbeeld door die te vergelijken met de aarde en onze zon. Daarop zijn de aarde en de zon te zien. Bij de blauwe pijl zie je de grootte van de aarde t.o.v. onze zon. Als de zon een neutronenster zou worden, behoudt hij zijn massa, maar krimpt dan tot een klein bolletje, ongeveer ter grote van de stad Amsterdam( zie gele pijl).

De dichtheden in een neutronenster zijn dus enorm. Hij vergeleek die dichtheid met één suikerklontje  waar alle mensen op aarde in zitten. Materie gaat zich onder die omstandigheden dus heel anders gedragen.

Normale materie bestaat uit neutronen, protonen en elektronen. Maar bij hele hoge druk, raken de protonen, de elektronen kwijt en gaan ze over in neutronen en dan bestaat  de kern van de ster uit alleen neutronen,  vandaar de naam neutronenster. Wijnands vergelijkt de rangschikking van de neutronen in de ster met gnocchi, spaghetti en lasagne, in die volgorde, naarmate de druk toeneemt.

Door die grote dichtheid van een neutronenster ontstaat er ook extreme zwaartekracht. Om daaruit te kunnen ontsnappen zijn er snelheden van 150.000 km/sec nodig. Even ter vergelijking met het ontsnappen aan de aardse aantrekkingskracht, daar is een snelheid van 11km/s voor nodig. Dat is dus een verschil dat ons voorstellingsvermogen zo ongeveer te boven gaat.

Door diezelfde dichtheden in een neutronenster ontstaat er ook een zeer krachtig magnetisch veld, veel krachtiger dan dat van onze aarde, nl één biljard keer sterker.

Zo’n neutronenster heeft ook een enorme draaisnelheid (spin van 500 tot 1000 rotaties per seconde). En omdat ze zo snel ronddraaien zenden deze magnetische objecten straling uit. Zo ontstaat een soort vuurtoreneffect dat wij kunnen waarnemen met telescopen; de radiopulsar. Deze pulsen zijn met radiotelescopen te horen en daar had de professor ook geluidsopnames van.

We hebben weer van een bijzonder boeiende lezing genoten door een enthousiast vertellende prof. Wijnands.

 

 

Henk Nieuwenhuis heeft ons vandaag versteld doen staan met verhalen over het Belgische genie Danny Cardoen.

Henk kent Danny persoonlijk en als Danny in 1982 naar Frankrijk verhuist om daar een observatorium te bouwen zoekt Henk Danny regelmatig op.

Jelle Aalbers trakteerde ons vandaag op prachtige beeldspraak door de aanwezigheid van donkere materie in het universum een kolossaal spinneweb te noemen en het universum zelf een kathedraal van licht. Donkere materie reageert niet op zichzelf, vliegt ongehinderd door gewone materie heen en geeft, weerkaatst en absorbeert geen licht.
Waarneming en theorie bijten elkaar en daar komt de theorie over donkere materie vandaan. Melkwegstelsels draaien sneller dan ze op basis van hun gemeten massa zouden moeten doen. De snelheid waarmee sterrenstelsels draaien hoort bij een sterrenstelsel met een veel grotere massa. Er is dus kennelijk massa die we niet zien.

 

Om het te kunnen vinden staan er in de Italiaanse Apennijnen, diep onder de grond grote detectoren met vloeibare xenon. Het doel is om minieme lichtflitsen te registreren als donkere materie deeltjes botsen met de zware kern van een xenon atoom.

Op 2 november vond er een Gemma Frisius bijeenkomst plaats met Jacob Dijkstra en Peter Bijl. Jacob is de penningmeester van onze vereniging en hij is dit jaar naar Amerika geweest om daar de zonsverduistering te zien. Hij was in gezelschap van de wetenschapsjournalist Govert Schilling. Het hele reisgezelschap bestond uit 35 mensen.

Behalve de zonsverduistering waren er nog meer uitjes zoals het McDonald Observatory en de rivier de Rio Grande en de de woestijn van gips: het White Sands National Park.

De eclips van 8 april begon aan de westkust van Mexico en bewoog zich over de Verenigde Staten en verdween uiteindelijk aan de zuidoost kust van Canada. In Waco Texas waar Jacob en zijn reisgezelschap waren neergestreken was er kort voor de eclips bewolking en enkele leden uit het reisgezelschap wilden een andere plek opzoeken maar Govert Schilling bepaalde dat dat niet gebeurde en dat bleek een goede beslissing.

De zon was goed te zien op het moment suprême en toen de het gezelschap weer verder reisde kregen ze een flinke regenbui over zich heen. Net op tijd dus!

 

 

 

 

 

 

 

Peter Bijl spreekt over de driehoeksverhouding tussen klimaat, ijs en oceaan. Hij legt ons uit dat het ijs op de polen een gevolg is van de hoek die het zonlicht maakt als het ons aardoppervlak bereikt. Ook vertelt hij over het broeikaseffect wat een natuurlijk fenomeen is waarbij zonlicht deels wordt vastgehouden in de atmosfeer. De gassen in de atmosfeer die hier voor verantwoordelijk zijn heten broeikasgassen en een van deze broeikasgassen is koolstofdioxide (CO₂).

Omdat wij mensen teveel van dit gas de atmosfeer in jagen door het verbranden van hout, steenkool, aardolie en aardgas ontstaan er problemen. Het broeikaseffect wordt steeds sterker en de temperatuur op aarde neemt toe. Peter zegt dat als wij geen CO₂ uit de lucht halen het ijs op Groenland verdwijnt.

Dan gaat het over Antarctica en de klimaatveranderingen aldaar en de boorexpeditie waar Peter aan mee gedaan heeft. Dankzij dat onderzoek en de resultaten kan er een beeld ontstaan van de geologische perioden en dat kan ons weer een en ander vertellen over wat ons te wachten staat nu onze wereld in een periode van opwarming terecht gekomen is.

Op de ledenexcursie van 20 april vond onze vereniging zichzelf letterlijk en figuurlijk terug op de tentoonstelling De schepping van de wetenschap in het Catharijneconvent in Utrecht. Het boek De revolutionibus orbium coelestium van Nicolaas Copernicus was uitgeleend door Literatuurmuseum Tresoar in Leeuwarden en ooit in het bezit van Gemma Frisius.

Op de tentoonstelling De schepping van de wetenschap wordt duidelijk dat er grote overeenkomsten en verschillen zijn tussen religie en wetenschap. Er  is een grote dynamiek tussen beide fenomenen. Voor het vaststellen van religieuze feestdagen was astronomie nodig en de Kerk erkende dat door in de 16e eeuw een Vaticaans observatorium te bouwen.

Van het Vaticaans observatorium naar het Utrechts observatorium was het vervolgens maar een kleine stap want het vervolg van onze excursie vond dáár plaats. In de Sonnenborch werden wij rondgeleid door een van de vrijwilligers. De rijke historie en de mechanica van de telescopen kon reken op grote belangstelling van de leden van Gemma Frisius.

De maker van het Planetarium in Franeker, Eise Eisinga, heeft ook een aantal jaren in Visvliet gewoond. De inwoners van Visvliet hebben onlangs allerlei objecten, geïnspireerd op Eise Eisinga, bedacht en gebouwd die tijdens een wandeling of fietstocht te bekijken zijn. Voor nadere informatie zie https://eiseeisinga.visvliet.com

Komende 8 mei is het precies 250 jaar geleden dat de planeetsamenstand van 1774 plaatsvond. Deze gebeurtenis was de aanleiding voor Eise Eisinga om zijn planetarium te bouwen. Omrop Fryslân geeft hier aandacht aan door het uitzenden van de documentaire FryslânDOK, Stjerrenacht op NPO2: 11 mei om 15.30 uur, herhaling op 12 mei om 13.15 en op 13 mei om 14.30 uur. Bovendien op 12 mei op Omrop Fryslân. Zie bijlage: FryslânDOK Stjerrenacht

Op de ledenexcursie van 20 april vond onze vereniging zichzelf letterlijk en figuurlijk terug op de tentoonstelling De schepping van de wetenschap in het Catharijneconvent in Utrecht. Het boek De revolutionibus orbium coelestium van Nicolaas Copernicus was uitgeleend door Literatuurmuseum Tresoar in Leeuwarden en ooit in het bezit van Gemma Frisius. 

Op de tentoonstelling De schepping van de wetenschap wordt duidelijk dat er grote overeenkomsten en verschillen zijn tussen religie en wetenschap. Er is een grote dynamiek tussen beide fenomenen. Voor het vaststellen van religieuze feestdagen was astronomie nodig en de Kerk erkende dat door in de 16e eeuw een Vaticaans observatorium te bouwen. 

Van het Vaticaans observatorium naar het Utrechts observatorium was het vervolgens maar een kleine stap want het vervolg van onze excursie vond dáár plaats. In de Sonnenborch werden wij rondgeleid door een van de vrijwilligers. De rijke historie en de mechanica van de telescopen kon rekenen op grote belangstelling van de leden van Gemma Frisius.