Public Relations Author

Henk Nieuwenhuis heeft ons vandaag versteld doen staan met verhalen over het Belgische genie Danny Cardoen.

Henk kent Danny persoonlijk en als Danny in 1982 naar Frankrijk verhuist om daar een observatorium te bouwen zoekt Henk Danny regelmatig op.

Jelle Aalbers trakteerde ons vandaag op prachtige beeldspraak door de aanwezigheid van donkere materie in het universum een kolossaal spinneweb te noemen en het universum zelf een kathedraal van licht. Donkere materie reageert niet op zichzelf, vliegt ongehinderd door gewone materie heen en geeft, weerkaatst en absorbeert geen licht.
Waarneming en theorie bijten elkaar en daar komt de theorie over donkere materie vandaan. Melkwegstelsels draaien sneller dan ze op basis van hun gemeten massa zouden moeten doen. De snelheid waarmee sterrenstelsels draaien hoort bij een sterrenstelsel met een veel grotere massa. Er is dus kennelijk massa die we niet zien.

 

Om het te kunnen vinden staan er in de Italiaanse Apennijnen, diep onder de grond grote detectoren met vloeibare xenon. Het doel is om minieme lichtflitsen te registreren als donkere materie deeltjes botsen met de zware kern van een xenon atoom.

Op 2 november vond er een Gemma Frisius bijeenkomst plaats met Jacob Dijkstra en Peter Bijl. Jacob is de penningmeester van onze vereniging en hij is dit jaar naar Amerika geweest om daar de zonsverduistering te zien. Hij was in gezelschap van de wetenschapsjournalist Govert Schilling. Het hele reisgezelschap bestond uit 35 mensen.

Behalve de zonsverduistering waren er nog meer uitjes zoals het McDonald Observatory en de rivier de Rio Grande en de de woestijn van gips: het White Sands National Park.

De eclips van 8 april begon aan de westkust van Mexico en bewoog zich over de Verenigde Staten en verdween uiteindelijk aan de zuidoost kust van Canada. In Waco Texas waar Jacob en zijn reisgezelschap waren neergestreken was er kort voor de eclips bewolking en enkele leden uit het reisgezelschap wilden een andere plek opzoeken maar Govert Schilling bepaalde dat dat niet gebeurde en dat bleek een goede beslissing.

De zon was goed te zien op het moment suprême en toen de het gezelschap weer verder reisde kregen ze een flinke regenbui over zich heen. Net op tijd dus!

 

 

 

 

 

 

 

Peter Bijl spreekt over de driehoeksverhouding tussen klimaat, ijs en oceaan. Hij legt ons uit dat het ijs op de polen een gevolg is van de hoek die het zonlicht maakt als het ons aardoppervlak bereikt. Ook vertelt hij over het broeikaseffect wat een natuurlijk fenomeen is waarbij zonlicht deels wordt vastgehouden in de atmosfeer. De gassen in de atmosfeer die hier voor verantwoordelijk zijn heten broeikasgassen en een van deze broeikasgassen is koolstofdioxide (CO₂).

Omdat wij mensen teveel van dit gas de atmosfeer in jagen door het verbranden van hout, steenkool, aardolie en aardgas ontstaan er problemen. Het broeikaseffect wordt steeds sterker en de temperatuur op aarde neemt toe. Peter zegt dat als wij geen CO₂ uit de lucht halen het ijs op Groenland verdwijnt.

Dan gaat het over Antarctica en de klimaatveranderingen aldaar en de boorexpeditie waar Peter aan mee gedaan heeft. Dankzij dat onderzoek en de resultaten kan er een beeld ontstaan van de geologische perioden en dat kan ons weer een en ander vertellen over wat ons te wachten staat nu onze wereld in een periode van opwarming terecht gekomen is.

Op de ledenexcursie van 20 april vond onze vereniging zichzelf letterlijk en figuurlijk terug op de tentoonstelling De schepping van de wetenschap in het Catharijneconvent in Utrecht. Het boek De revolutionibus orbium coelestium van Nicolaas Copernicus was uitgeleend door Literatuurmuseum Tresoar in Leeuwarden en ooit in het bezit van Gemma Frisius.

Op de tentoonstelling De schepping van de wetenschap wordt duidelijk dat er grote overeenkomsten en verschillen zijn tussen religie en wetenschap. Er  is een grote dynamiek tussen beide fenomenen. Voor het vaststellen van religieuze feestdagen was astronomie nodig en de Kerk erkende dat door in de 16e eeuw een Vaticaans observatorium te bouwen.

Van het Vaticaans observatorium naar het Utrechts observatorium was het vervolgens maar een kleine stap want het vervolg van onze excursie vond dáár plaats. In de Sonnenborch werden wij rondgeleid door een van de vrijwilligers. De rijke historie en de mechanica van de telescopen kon reken op grote belangstelling van de leden van Gemma Frisius.

Op 24 februari was onze vereniging voor het eerst op de nieuwe locatie Tresoar in Leeuwarden met voor de pauze de jaarlijkse algemene ledenvergadering en daarna Jan Willem Pel over de

James Webb Telescoop.

Aan een van de onderdelen van de telescoop heeft onze spreker meegewerkt: het MIRI project.

Jan Willem vertelt over de start van de hele onderneming die al in het jaar 1988 was. Na successen en teleurstellingen werd de telescoop uiteindelijk gelanceerd op tweede kerstdag 2021.

De telescoop draait met de aarde mee om de zon. Zo worden de waarnemingen niet verstoord door hinderlijke straling.

Jan Willem legt ons uit dat er rekening moest worden gehouden met krimp omdat de telescoop in de ruimte afkoelt tot vlak boven het absolute nulpunt.

Omdat de spectrograaf van MIRI op verschillende stukken van het beeld gericht kan worden kunnen de sferen van sterren bestudeerd worden en wellicht worden daarin chemische elementen gevonden die van belang zijn voor het ontstaan van leven.

De James Webb Telescoop is speciaal ontworpen voor metingen in het infrarood. Door de kosmische roodverschuiving schuift het licht van verre sterrenstelsels steeds verder in het infrarood naarmate ze verder weg staan.

De roodste vlekjes zijn ongelofelijk ver weg. We zien het heelal als het een paar honderd duizend jaar oud is. Wat daar te zien is wordt vervormd door gravitatievelden.

Einsteins theorie over de invloed van massa op de ruimte wordt hierdoor bewezen.

Op 27 januari waren we voor het laatst te gast in het Oranje Hotel. Onze vereniging verhuist naar het kenniscentrum Tresoar in Leeuwarden.

De middag begon en eindigde met de Franse sterrenkundige Flammarion.
Bauke Zijlstra gebruikte Flammarions foutieve voorspelling om het verschil tussen wetenschap en pseudowetenschap te duiden en Jeffrey Bout gebruikte een tekst van Flammarion om een gesimuleerde reis door het heelal te begeleiden.

  

Bauke legt uit dat sommige wetmatigheden zó vaag zijn dat ze niet verifieerbaar zijn.
Een wetenschappelijke theorie claimt nooit de waarheid te zijn maar een benadering ervan.

Volgens Jeffrey Bout zitten wij in een rozijnenpannenkoek en als onze kijkrichting in het vlak van deze pannenkoek zit zien wij de Melkweg.

Jeffrey legt uit dat de prachtige foto’s van Hubble en Webb gebruik maken van kleine verschillen in de kleur rood. Binnen deze kleine verschillen worden nieuwe kleuren toegekend zodat wij mensen de verschillen kunnen zien.

Op Jeffreys eigen website: sterrenkundevoorjou.nl staat wanneer en waar hij  gaat sterrenkijken en nodigt mensen uit om mee te kijken.

De 25 november vond de laatste Gemma Frisius bijeenkomst van dit jaar plaats met Huib Jan van Langevelde over zwarte gaten en Fetze Tichelaar over zijn zelfgebouwde telescoop.

Fetze laat ons zien dat je soms niet ver hoeft te zoeken als je materialen nodig hebt voor je telescoop. Zelfs het dopje van de fles afwasmiddel zit in Fetzes telescoop verwerkt.

De grote verrassing van Fetzes presentatie wachtte achter een gordijn en werd onthuld aan een zeer geïnteresseerd publiek. De manshoge telescoop met een diameter van 20 inch.

Huib Jan van Langevelde begint zijn presentatie door ons een stukje van de hemel te laten zien. Eerst optische beelden en dan radio beelden.

Met radiosignalen is het uiteindelijk gelukt om voor het eerst een afbeelding van een zwart gat te presenteren.

Huib Jan laat ons in een simulatie zien hoe licht dat buiten ons kijkkader valt ons tóch bereikt omdat een zwart gat er als het ware een slinger aan geeft. Deze lichtstralen leveren het bewijs voor het zwarte gat en kunnen gebruikt worden om de vorm er van te duiden.

Op 28 oktober 2023 was er weer een Gemma Frisius bijeenkomst met twee sprekers. Als eerste was ons erelid Henk Nieuwenhuis aan de beurt die de dag ervoor een kopie van de Diepenveen meteoriet onthuld had.                                                                                                      

Henk heeft vandaag geen wetenschap in de aanbieding, maar humor en anekdotes. Zo vertelt hij over het maken van raketten in zijn jeugd met een explosie op zijn zolderkamer tot gevolg, bezoekjes van de CIA, brieven aan Chroesjtsjov en contacten met een Russische astronaut.

Als conservator van Het Planetarium van Franeker maakt Henk een en ander mee. Zo was er eens een man die Henk waarschuwde voor een zeewaterspiegelstijging van 30 meter in verband met een samenstand van de planeten Jupiter, Saturnus en de maan.

Het geloof komt ook aan bod in de presentatie als Henk over zijn bezoekje aan de de laatste boerenprofessor en knappe telescopenbouwer, Bauke Miedema praat. Miedema hield vast aan zijn bijbelse ideeën ondanks de door Henk meegenomen wetenschappelijke bewijzen.

De astronomische avonturen van Henk brengen hem op vele plaatsen in de wereld en dicht bij de actuele gebeurtenissen.

Na de pauze vertelde Steven Bloemen van de Radboud Universiteit in Nijmegen over de detectie van zwaartekrachtgolven.

Het grote voordeel van zwaartekrachtgolven is dat ze niet worden tegengehouden door gruis en stof. Bij het vinden van zwarte gaten en de bestudering van de oerknal zijn zwaartekrachtgolven belangrijk. De methode die wordt gebruikt voor het detecteren van zwaartekrachtgolven heet interferometrie.

Het hebben van meerdere meetstations is belangrijk want zo kan de plek in het heelal gevonden worden waar de zwaartekrachtgolven vandaan komen. Een zwaartekrachtgolf ontstaat als er twee zeer zware hemellichamen om elkaar heen draaien.

Dan vertelt Steven over de BlackGEM telescoop die dit voorjaar in gebruik is genomen. Omdat koolstof krimpt bij een temperatuursverhoging en metaal uitzet zijn deze twee materialen in de constructie van de telescoop gecombineerd. Zo worden de effecten van temperatuurswisselingen tot een minimum beperkt.

Dan laat Steven ons een filmpje zien van de installatie van BlackGEM in Chili en ten slotte vertelt hij over de Einsteintelescoop die in voorbereiding is en over LISA die zwaartekrachtgolven gaat detecteren vanuit de ruimte.

Verslag bijeenkomst 30 sept 2023

Op 30 september 2023 vond de eerste Gemma Frisius bijeenkomst van het seizoen plaats. Er was een goede opkomst met 35 bezoekers.

Jurjen Boersma vertelde over de overeenkomsten en verschillen tussen het Apollo en Artemis project. Een belangrijk verschil is dat het Apollo project exclusief een NASA project was en dat er aan het Artemis project ruimtevaartorganisaties van 22 landen meedoen. De Orion ruimtecapsule, die gebruikt gaat worden voor het Artemis programma, lijkt qua uiterlijk op de Apollo capsule maar de Apollo capsule had brandstofcellen en schakelaars terwijl de Orion capsule zonnepanelen en touchscreens heeft.

Verder vertelde Jurjen over de Lunar Gateway, een ruimtestation dat in een baan om de maan gebracht gaat worden en over het Starship ontwerp van Elon Musk waarmee hij mijlenver voor loopt op de rest.

Na de pauze was het tijd voor quantummechanica. De natuurkundige theorie die de bewegingen van en krachten op zeer kleine deeltjes beschrijft.

Een dag er voor had onze spreker Robert de Jong al een door Gemma Frisius aangekondigde webinar georganiseerd waar een aantal leden van onze vereniging aan mee deden.

Robert vertelde wanneer quantummechanica nodig is. Over de ontdekking en de toepassing in de sterrenkunde.

Wanneer er bij extreem kleine deeltjes geen gebruik kan worden gemaakt van de klassieke mechanica, wordt de quantummechanica gebruikt.

In de quantummechanica kunnen golven botsen en deeltjes interfereren.

Dit was mooi te zien in het filmpje, dat Robert ons liet zien, van Dr. Quantum. Dit filmpje is eenvoudig te vinden door op YouTube ‘Dr. Quantum – Dubbele spleet experiment’ in de typen in het zoekvenster.

In het filmpje wordt duidelijk dat deeltjes zich anders gedragen als ze bekeken worden!

Ten slotte vertelde Robert over de toepassing van quantummechanica in de sterrenkunde met behulp van het uitsluitingsprincipe van Pauli en ontaarde electronengassen.

Als extraatje werd er nog een spelletje Kahoot gespeeld met voor de winnaar kaartjes voor Fabrique des Lumières in de Westergasfabriek in Amsterdam.

Op 29 april is onze jaarlijkse excursie. Deze keer gaat de reis naar Hellendoorn, waar we vanaf 10.30 uur uur worden ontvangen met koffie/thee. Om 11.00 uur begint een sterrenkundeprogramma dat wordt verzorgd door de Sterrenwacht Hellendoorn. Tussen de middag is er een broodje met wat drinken en ’s middags volgt er nog een lezing en mogelijk nog een wandeling onder leiding van een geoloog. Leden krijgen hiervoor een uitnodiging. De eigen bijdrage is €10 per persoon en €20 voor niet-leden. U kunt zich opgeven per e-mail (voorzitter@gemmafrisius.nl) of per telefoon  (0511-421268).