Overzicht jaarprogramma 2019/2020; alle lezingen zijn in het Oranje Hotel te Leeuwarden.
Door naar beneden te scrollen volgt nadere informatie over de spreker en het onderwerp.
28 september 2019 om 14.00 uur
Jurjen Boersma: Apollo 8
Dr. Sebastiaan de Vet: De geologie van planeten
26 oktober 2019 om 14.00 uur
Meindert de Jong: Luchtvoorziening ruimtevaarders
Dr. Marcel Vonk: Zwarte gaten
30 november 2019 om 14.00 uur
Een informele ledenbijeenkomst
Henk Dorrestijn: De speciale relativiteitstheorie
25 januari 2020 om 14.00 uur
Wicher van der Heide: Energieprocessen in de ruimte
Prof. dr. Sybren Drijfhout: Wat betekent de zeespiegelstijging voor Nederland?
29 februari 2020 om 13.30 uur
ALGEMENE LEDENVERGADERING
Dr. Anthony Brown: Het Gaia-project
28 maart 2020 om 14.00 uur
Dirk Corporaal: Gebruik maken van opwaartse luchtstromingen bij het zweefvliegen
Hoofdlezing: Dr. Sebastiaan de Vet: De geologie van planeten
25 APRIL 2020
Ledenexcursie: op bezoek bij de Friese Aero Club, vliegbasis Leeuwarden
28 september 2019 om 14.00 uurOranjehotel Leeuwarden |
|
Voorprogramma
|
|
| Het is niet overdreven om te stellen dat de missie van de Apollo 8 meer indruk op de mens heeft gemaakt dan de uiteindelijke maanlanding van de Apollo 11 op 24 juli 1969 (50 jaar geleden!) Want de astronauten van de Apollo 8 waren de eerste mensen die naar de Maan vlogen en ze zijn bekend vanwege de beroemde foto van de Aarde die opkwam boven het desolate Maanlandschap en de kerstboodschap die de astronauten uitzonden op kerstavond 1968 in een baan om de Maan. Toch was de Apollo 8 aanvankelijk niet eens bedoeld om naar de Maan te vliegen want hij had als missie om de maanlander in een baan om de Aarde te testen. Toen echter bleek dat de maanlander niet op tijd klaar was en de CIA er bovendien lucht van had gekregen dat de Sovjet Unie bezig was met het voorbereiden van een aantal maanvluchten, heeft men het vluchtschema op het laatste moment omgegooid en besloten om de Apollo 8 een maanvlucht te laten maken. Al met al een missie die niet zonder risico’s was en die door de wereld met spanning werd gevolgd.Jurjen Boersma is al jaren secretaris van de Vereniging Gemma Frisius en geïnteresseerd in alles wat met ruimtevaart te maken heeft. |
 |
Hoofdlezing
|
|
| Landschappen op vaste hemellichamen hebben fascinerende verhalen te vertellen. Ze ontstaan door de continue wisselwerking van landschapsvormende processen die van binnenuit en buitenaf het oppervlak van het hemellichaam vormgeven. Het planeetonderzoek probeert met een basis in het aardse landschap de landschappelijke verhalen van planeten en andere hemellichamen af te leiden. Aan de hand van parallellen, experimenten en prachtige satellietbeelden wordt onderzocht wat het oppervlak van een rotsplaneet, zoals Mercurius of Mars, prijsgeeft over de 4.6 miljard jaar durende ontwikkeling van het hemellichaam. En dat je met wat landschappelijke kennis je niet hoeft te beperken tot de rotsachtige hemellichamen, bewijst de (dwerg)planeet Pluto. Op deze ijswereld doen de landschapsvormende processen zo bekend aan, dat het landschap in sommige opzichten lijkt op die van de rotsplaneten. Ontdek in deze lezing hoe de geologie je op een andere manier naar de planeten en manen in het zonnestelsel leert kijken.
Sebastiaan de Vet (1984) is gepromoveerd planeetonderzoeker. Hij deed onderzoek met windtunnels, paraboolvluchten en centrifuges, en deed veldstudies in IJsland. Naast zijn wetenschappelijke werk geeft hij publiekslezingen en interviews over ruimteonderzoek. Hij was samen met André Kuipers en Govert Schilling betrokken bij het Omroep Maxprogramma Heel Nederland kijkt sterren, en is regelmatig te gast bij Zapplive en BNR Nieuwsradio. Sebastiaan de Vet is de huidige voorzitter van de landelijke KNVWS. |
|
26 oktober 2019 om 14.00 uurOranjehotel Leeuwarden |
|
Voorprogramma
|
|
| De mens leeft op zeeniveau of iets hoger en is afhankelijk van de atmosfeer die daar heerst. Maar er zijn nog andere plekken denkbaar waar hij/zij wil of moet verblijven, bijvoorbeeld in de ruimte, op de maan, op een hoge berg of onder water. Voor iedere situatie zijn bepaalde aanpassingen van het in te ademen gas nodig: zowel de druk als de samenstelling ervan moeten aangepast worden. Zuurstof is een noodzakelijk bestanddeel van het in te ademen gas maar het kan ook gevaarlijk zijn als de concentratie te hoog is. Denk hierbij aan de brandversnellende eigenschap bij concentraties boven de 21 procent en de giftigheid als zuurstof wordt ingeademd bij hoge druk. Tijdens deze lezing bespreekt Meindert de luchtvoorziening zoals die voor ruimtevaarders wordt geregeld.Meindert de Jong is penningmeester van Vereniging Gemma Frisius en is in het dagelijkse leven technicus (elektronica en werktuigbouw) van glasbewerkingsmachines. Meindert bouwde zijn eigen spiegeltelescoop inclusief een zelf geslepen spiegel. |
|
Hoofdlezing
|
|
| Op 10 april 2019 werd de wereld verrast door de allereerste foto van een zwart gat. Deze gigantische prestatie werd volbracht door een team van meer dan 200 onderzoekers door middel van de Event Horizon Telescope (EHT), een array van acht radiotelescopen verspreid over de aarde. Het waargenomen zwarte gat bevindt zich in het centrum van het sterrenstelsel Messier 87 op een afstand van 55 miljoen lichtjaar en heeft een massa van 6,5 miljard keer de massa van de Zon. Geleerden weten al een eeuw dat zwarte gaten in theorie kunnen bestaan, maar het waarnemen van deze mysterieuze objecten, die immers zwart zijn, bleef een enorme uitdaging tot 10 april 2019. Ook zijn er de recente waarnemingen van zwaartekrachtgolven van twee samensmeltende zwarte gaten. En zo vallen theorie en experiment nu weer prachtig samen. Toch loopt de theorie nog altijd ver voor op de waarnemingen, zeker als we ook de quantummechanica in het verhaal meenemen. We komen dan in de wondere wereld van de Hawkingstraling, het al dan niet vernietigen van informatie door zwarte gaten, de vraag of zwarte gaten omgeven worden door ‘muren van vuur’, en nog vele andere interessante open vragen. Uiteindelijk werpen zwarte gaten zo nieuw licht op een van de grootste vragen uit de moderne natuurkunde: hoe verenigen we Einsteins relativiteitstheorie met de quantumfysica? In zijn lezing bespreekt Marcel Vonk de laatste ontwikkelingen in de theorie van zwarte gaten, en hij vraagt zich af of en hoe huidige en toekomstige experimenten en waarnemingen de vele open vragen kunnen beantwoorden.Dr. Marcel Vonk is als theoretisch natuurkundige werkzaam aan het Institute of Physics van de Universiteit van Amsterdam. Naast onderzoeker is hij ook enthousiast wetenschapspopularisator en toernooipokerspeler. Hij is hoofdredacteur van de website www.quantumuniverse.nl (opgericht met gelden van de Spinozapremie voor Erik Verlinde) en auteur van de populairwetenschappelijke boeken Snaartheorie (2010) en Zwarte Gaten, Gevangen in Ruimte en Tijd (2017). |
 |
30 november 2019 om 14.00 uur
|
|
VoorprogrammaEen informele ledenbijeenkomst |
|
| Alweer een aantal jaren geleden hadden we als voorprogramma een “creatieve inloopmiddag”, niet alleen voor de creativiteit maar ook om elkaar eens van een andere kant te leren kennen. Deze middag werd door iedereen zeer gewaardeerd. Op deze 30 november hebben we opnieuw zo’n middag ingepland. Het thema is op het moment van dit schrijven nog niet helemaal uitgewerkt. Informatie hierover wordt zo spoedig mogelijk bekend gemaakt tijdens de voorafgaande bijeenkomsten of op onze website www.sterrenkunde.nl/knvws-friesland. Wel al bekend is dat u vele tijdschriften kunt uitzoeken uit de nalatenschap van oud-lid Hessel Rienks (een 10 jaar geleden overleden) die we onlangs ontvingen van zijn dochter. Hij was familie van de ‘boerenprofessor’ Syds Johannes Rienks die begin 19e eeuw twee telescopen mocht bouwen in opdracht van de koning maar die jammerlijk mislukten. Zie o.a. het interessante boek van Durk van der Ploeg ‘It himelsk Oerwurk’. |
 |
HoofdlezingHenk Dorrestijn: De speciale relativiteitstheorie |
|
| De lezing gaat in op de vraag waar de relativiteitstheorie nou eigenlijk voor dient. Het blijkt dat de tijd daarin een belangrijke rol speelt. Einstein liet zien op welke wijze je kan controleren of klokken die zeer ver van elkaar af staan, gelijk lopen: de klokkentest. Aan de hand van verschillende voorbeelden gaan we in op de vraag waarom een klok in een rijdende trein langzamer loopt en hoe het kan dat volgens de passagiers onze klok juist langzamer loopt. Uit het langzamer lopen van de tijd en het feit dat de tijd op één plaats niet met verschillende snelheden kan optreden, volgt dat de lengte van een rijdende trein korter is dan van dezelfde stilstaande trein. Voorbeelden die het langzamer lopen van de tijd bevestigen: muonen, tweelingparadox, tijdsnelheid in satellieten en het Hafele–Keating experiment.Henk Dorrestijn studeerde sterrenkunde in Utrecht in de jaren zestig. Hij werkte bij TNO, maar werd gegrepen door de milieuproblematiek vanwege het Rapport van de Club van Rome, startte 1979 een Adviesbureau voor Energiebesparing en gaf les in Bouwfysica aan Bouwkundestudenten met name aan de Haagse Hogeschool. Hij begon in 2003 een website www.einsteingenootschap.nl om de relativiteitstheorie te verhelderen voor zichzelf en voor een breder publiek. Na zijn pensionering vond hij de tijd om de relativiteitstheorie kritisch te benaderen: volgens hem bestaat de Lorentzcontractie niet op grond van door Einstein gemaakte fouten. |
 |
25 januari 2020 om 14.00 uur
|
|
Voorprogramma
|
|
| Elke dag krijgen we het te horen en te lezen: “energiecrisis, fossiele energie mag niet meer, energiebesparing, groene (!) energie, kernenergie….” Het is duidelijk: energie bepaalt ons dagelijks leven in alle opzichten. Maar wat is nu eigenlijk energie? Hoe is het begrip ‘energie’ in de loop van de tijd ontstaan? Wie waren Joule en Watt? Wat is een perpetuum mobile? Wat zijn de belangrijkste wetten van de warmteleer (thermodynamica) uit de 19e eeuw? Hierbij gaat het vaak om energieomzettingen waarbij potentiële energie, kinetische energie en warmte de hoofdrol spelen. Maar er bleven vragen opkomen: waarom koelde de aarde niet volledig af gedurende zijn bestaan en waar komt de energie vandaan die de zon uitstraalt? Gedurende de afgelopen eeuw kwamen hierop de antwoorden van onder anderen Curie, Rutherford, Einstein, Hahn, Meitner, Hoyle. De ontdekking van radioactiviteit, de samenstelling van atoomkernen, vele elementaire deeltjes en vorming van nieuwe elementen gaven een volledig nieuwe blik op onze aarde en het heelal. Maar zijn hiermee nu alle vragen beantwoord? Nee, want er schijnt ook nog “donkere energie” te zijn….Wicher van der Heide, huidig voorzitter van de Vereniging Gemma Frisius, studeerde anorganische materiaalkunde (vastestofchemie) aan de TU Twente en was vervolgens 37 jaar docent natuurkunde in Dokkum. |
 |
Hoofdlezing
|
|
| Sybren Drijfhout zal een lezing houden over het klimaat. Hij spreekt vanuit een wetenschappelijke invalshoek, maar met een profetische visie. Hij betrekt ook de hedendaagse profeet en geschiedschrijver Noah Harari in zijn betoog. Ja, hoe staat het er met ons Nederland over enkele honderden jaren voor? Houden wij onze voeten droog met de verhoging van de zeespiegel? Die zeespiegelstijging, zowel wereldwijd als regionaal, baart Drijfhout grote zorgen. “Het smelten van Antarctica is een groot probleem. Er zit een vertraging in het smelten van de ijskappen, dus zelfs als we morgen stoppen met het opwarmen van de aarde, stijgt de zeespiegel nog honderden duizenden jaren door.” Drijfhout vertelt over een nieuw ijskapmodel dat als worst case scenario een zeespiegelstijging in Nederland van zo’n drie meter laat zien in het jaar 2100, en misschien wel zes tot acht meter in het jaar 2200. “We weten niet precies welke gevolgen dat heeft voor Nederland. Maar als we onze dijken willen klaarmaken om enkele meters zeespiegelstijging op te vangen, zijn we wel honderd jaar bezig. We lopen dus al achter.”Sybren Drijfhout werd in 2015 benoemd als bijzonder hoogleraar Dynamica van het Klimaat. Zijn Buys Ballot-leerstoel is een van de bijzondere leerstoelen van Natuur- en Sterrenkunde. Drijfhout is een toponderzoeker op het gebied van de klimaatdynamica en is tevens hoogleraar Fysische Oceanografie aan de Universiteit van Southampton. Daarnaast is hij verbonden aan het KNMI. |
|
29 februari 2020 om 13.30 uur
|
|
VoorprogrammaALGEMENE LEDENVERGADERING |
|
 |
|
HoofdlezingDr. Anthony Brown: Het Gaia-project |
|
| Gaia werd door ESA gelanceerd op 19 december 2013 en heeft als belangrijkste wetenschappelijke doel de structuur en ontstaansgeschiedenis van de Melkweg te ontrafelen. Dit wordt gedaan met behulp van een stereoscopische `census’ van 1 miljard sterren, waarbij nauwkeurig de afstanden, ruimtelijke bewegingen en eigenschappen van de sterren gemeten worden. In deze lezing zal hij eerst bespreken waarom deze missie van belang is voor sterrenkundig onderzoek. Op 25 april 2018 verscheen de tweede publicatie van de Gaia gegevens en hij zal de wetenschappelijke resultaten daarvan bespreken.
Anthony Brown is in Leiden gepromoveerd in de sterrenkunde en heeft daarna een aantal jaren in het buitenland gewerkt (Mexico, Duitsland). Sinds 2001 is hij weer werkzaam op de Sterrenwacht in Leiden en sinds 1997 betrokken bij Gaia, voornamelijk bij het ontwikkelen van het fotometrische instrument en het voorbereiden van de verwerking van de fotometrische gegevens. Hij zit ook in het Gaia Science Team, het adviesorgaan van de ESA, dat alle Gaia activiteiten overziet vanuit de wetenschappelijke hoek. Sinds eind 2012 is hij voorzitter van het Gaia Data Processing and Analysis Consortium. Dit is het samenwerkingsverband van ongeveer 450 Europese wetenschappers die de gegevensverwerking van Gaia voorbereiden en uitvoeren. |
 |
28 maart 2020 om 14.00 uur
|
|
Voorprogramma
|
|
| Zweefvliegen en weerkunde hebben veel met elkaar te maken, maar ook zweefvliegen en ruimtevaart. Zo landde elke Space Shuttle als een zweefvliegtuig en in 2018 heeft de Perlan II, een zweefvliegtuig voorzien van een drukcabine, een hoogte van 19.000 m bereikt. Het doel is dat hij uiteindelijk een hoogte van 30 km gaat halen. Het gaat bij dit project om een wetenschappelijk onderzoek naar stratosferische luchtstromen (golfvorming) die ontstaan doordat de wind vanuit de Stille Oceaan tegen het Andesgebergte botst. Iedereen weet uit eigen ervaring hoe krachtig de (horizontale) wind kan zijn. Windenergie voorziet in een groeiend aandeel van onze energiebehoefte. Het feit dat er ook verticale luchtbewegingen bestaan en dat je de enorme kracht van die stijgwind eveneens kunt benutten, is veel minder bekend. Deze opstijgende lucht, de thermiek, is de groene motor voor zweefvliegers. Op zonne-energie kan honderden kilometers worden afgelegd.Zweefvliegers zijn zeer geïnteresseerd in weerkunde. Die kennis is nodig om te kunnen voorspellen of het goed en veilig zweefvliegweer zal worden. Wanneer komt de thermiek los, waar kun je die vinden en hoe maak je er optimaal gebruik van. Enkele dagen per jaar is het zelfs mogelijk om vanuit Nederland zweefvliegvluchten van 1000 km te maken. Om zulke lange vluchten te kunnen maken moet je al dagenlang van te voren het weer in de gaten houden. Zweefvliegtuigen maken gebruik van thermiek en in het buitenland ook van hellingstijgwind en golf. Wanneer een stevige wind tegen een gebergte waait dan ontstaat er in de lucht een golfbeweging. Wie op de top van zo’n golf vliegt kan kilometers hoog komen. De Perlan II is daar een voorbeeld van. Graag wil Dirk op deze lezing hier meer over vertellen.Dirk Corporaal uit Stiens is gepensioneerd geschiedenisdocent en heeft als grote hobby het zweefvliegen. Hij is zweefvlieginstructeur en schrijft er lesmateriaal voor, zie www.zweefvliegopleiding.nl. |
 |
Hoofdlezing
|
|
| Landschappen op vaste hemellichamen hebben fascinerende verhalen te vertellen. Ze ontstaan door de continue wisselwerking van landschapsvormende processen die van binnenuit en buitenaf het oppervlak van het hemellichaam vormgeven. Het planeetonderzoek probeert met een basis in het aardse landschap de landschappelijke verhalen van planeten en andere hemellichamen af te leiden. Aan de hand van parallellen, experimenten en prachtige satellietbeelden wordt onderzocht wat het oppervlak van een rotsplaneet, zoals Mercurius of Mars, prijsgeeft over de 4.6 miljard jaar durende ontwikkeling van het hemellichaam. En dat je met wat landschappelijke kennis je niet hoeft te beperken tot de rotsachtige hemellichamen, bewijst de (dwerg)planeet Pluto. Op deze ijswereld doen de landschapsvormende processen zo bekend aan, dat het landschap in sommige opzichten lijkt op die van de rotsplaneten. Ontdek in deze lezing hoe de geologie je op een andere manier naar de planeten en manen in het zonnestelsel leert kijken.
Sebastiaan de Vet (1984) is gepromoveerd planeetonderzoeker. Hij deed onderzoek met windtunnels, paraboolvluchten en centrifuges, en deed veldstudies in IJsland. Naast zijn wetenschappelijke werk geeft hij publiekslezingen en interviews over ruimteonderzoek. Hij was samen met André Kuipers en Govert Schilling betrokken bij het Omroep Maxprogramma Heel Nederland kijkt sterren, en is regelmatig te gast bij Zapplive en BNR Nieuwsradio. Sebastiaan de Vet is de huidige voorzitter van de landelijke KNVWS. |
 |