Januari 2005
Radiosterrenkunde: een serendipiteuze wetenschap
En hoe werkt het ?
(29 januari)
Prof. Dr. R.G. Strom
ASTRON Dwingeloo
Abstract
Vrijwel iedereen heeft ooit een ontdekking gemaakt door “zuiver toeval” (het hoeft natuurlijk geen “grote” ontdekking te zijn).
In het geval van “serendipiteit” (van het Engelse “serendipity”, een woord, bedacht door de Engelse schrijver Horace Walpole, en geïnspireerd door een sprookje over drie prinsen uit Serendip, een oude naam voor Sri Lanka), hebben wij te maken met toeval en een zekere scherpzinnigheid van de ontdekker, die daardoor in staat is om van een onverwachte gebeurtenis nieuwe inzichten te krijgen.
Zoiets gebeurt met regelmaat in de wetenschap, en misschien vaker dan elders, in de radiosterren-kunde.
Zo waren de ontdekkingen van radiosignalen afkomstig van de Zon, van de planeet Jupiter, van pulsars en van de ruimte überhaupt, louter toeval.
In deze lezing komen dit soort serendipiteuze ontdekkingen aan de orde, samen met een enkele vondst waar serendipiteit nauwelijks een rol heeft gespeeld. De Westerbork-telescoop werkt op een principe, uitgevonden door de Engelse radioastronoom Sir Martin Ryle, die ook deels door serendipiteit tot stand kwam.
Getracht zal worden om op een begrijpelijke manier het principe uit te leggen.
Februari 2005
Space art
De artistieke verbeelding van het heelal
(26 februari)
Henk Nieuwenhuis en Dick de Vroet
KNVWS Afdeling Friesland
Abstract
Op speciaal verzoek besteden wij deze keer royaal aandacht aan “ruimtekunst”, een zeer veelzijdig en uitdagend onderwerp. Het is niet iets nieuws, iets van vandaag of gisteren: de kunst van het uitbeelden van de sterrenhemel, Zon, Maan en planeten gaat terug tot enkele duizenden jaren geleden. Er worden u door Henk Nieuwenhuis zeer fraaie voorbeelden getoond, o.a. uit Syrië, Jordanië, Griekenland en Egypte, van oude en heel bijzondere voorstellingen. Het zijn stuk voor stuk interessante kunstwerken en sommige zijn niet echt bekend. Veranderingen in wereldbeschouwing door de eeuwen heen beïnvloedden tevens de stijl van de kunstuitingen. In oude tijden was er vooral religieuze, mythologische en allegorische kunst. Later modelleerde men meer naar de werkelijkheid, maar toch krijgt ook de fantasie telkens weer geweldige kansen. De kunstenaar mag immers zijn eigen ideeën en emoties projecteren in zijn werk: dat is zijn artistieke vrijheid.
Zo zullen wij de geschiedenis van de “ruimtekunst” doorlopen tot in het tijdperk van de ruimtevaart. Terwijl kunstmanen en krachtige telescopen steeds meer van ons eigen zonnestelsel ontrafelen kunnen we ons nog vrije voorstellingen maken over andere stelsels. Dick de Vroet toont u 20e-eeuws werk van kunstenaars uit Amerika, Oost- en West-Europa.
In onze tijd is science fiction een genre, waarin vooral boeken, films en computerspellen het publiek in aanraking brengen met verre werelden. Een zeer bekend voorbeeld waarover indertijd veel gepraat werd is het aandoenlijke ruimtewezen ET uit de film van Steven Spielberg. Maar ook tv-series – bijvoorbeeld Star Trek – blijken iets meer te zijn dan oppervlakkig amusement. Klassieke kunstvormen evolueren naar moderne varianten, zoals lichtkunst. We proberen ook een oude vraag te beantwoorden: bestaat er een harmonie der sferen en hoe “klinkt” de ruimte ? Een andere vraag zou kunnen zijn: Valt er ook wat te lachen in de ruimte ?
Maart 2005
Zonne-onderzoek
(19 maart)
Prof. Dr. R.J. Rutten
Sterrenkundig Instituut Utrecht & Inst. Theoret. Astrophysics Oslo
Abstract
De Zon is een doodgewoon huis- tuin- en keukensterretje in de achtertuin van de Melkweg, maar wel onze eigen ster en bovendien de enige die we van nabij kunnen bekijken. Dat gebeurt tegenwoordig vanaf de Aarde met superscherpe telescopen voor gewoon licht (waaronder onze eigen Dutch Open Telescope op La Palma) en vanuit de ruimte met grote satellieten die waarnemen in ultraviolette en Röntgenstraling.
Daar zullen dan fraaie films van worden vertoond en er zal worden uitgelegd wat voor onderzoek daarmee gedaan wordt.
Eerst zal geschetst worden hoe de Zon in elkaar zit, hoe en waarom zij schijnt, wat we van haar levensloop weten en wat er bekend is over de magnetische activiteit die ten grondslag ligt aan haar spectaculaire uitbarstingen.
Bovenkant document