Verslag van de bijeenkomst van 23 maart 2024

Op 23 maart was er al weer de laatste bijeenkomst van Gemma Frisius van dit seizoen met ons verenigingslid Meindert de Jong over de fenomenale krachten van de zon en professor Russchenberg over klimaat en weer.

Meindert de Jong vergelijkt onze zon met het zwaard van Damocles. Een zwaard aan een paardenhaar dat boven het hoofd van een lichtzinnige hangt.

De zon is een kernfusiecentrale met af en toe een flinke uitbarsting die in het jaar 1859 de telegraaf buiten gebruik stelde.

Wat dat in onze tijd met zeer complexe informatie- en electronicasystemen zou kunnen betekenen laat zich raden.

Daarna was het de beurt aan professor Russchenberg die ons met een aantal verontrustende prognoses en metingen voor de kop sloeg.

Als wij niks doen loopt het slecht met ons af is zo ongeveer de strekking van zijn verhaal. Het delicate systeem van koud en warm is op onze planeet verstoord geraakt.

Met behulp van klimaataanpassingen is daar wat aan te doen maar dat is een redmiddel in uiterste nood. Als we de broeikasgassenuitstoot niet op nul krijgen gaat de opwarming van de aarde door en wordt onze planeet onbewoonbaar.

Professor Russchenberg laat ons een plaatje zien van een drijvende sproeifabriek die zout water in de atmosfeer kan sproeien. Omdat een regendruppel een stofdeeltje nodig heeft om rondom te groeien zullen er rondom de zoutdeeltjes regendruppels gaan vormen en die zorgen voor wolken.

De wolken houden het zonlicht tegen en zo kan de opwarming van de aarde gestopt worden. Wereldwijd zorgt dit voor totaal andere regenpatronen met grote geopolitieke consequenties.

Verslag van de bijeenkomst van 24 februari 2024

Op 24 februari was onze vereniging voor het eerst op de nieuwe locatie Tresoar in Leeuwarden met voor de pauze de jaarlijkse algemene ledenvergadering en daarna Jan Willem Pel over de

James Webb Telescoop.

Aan een van de onderdelen van de telescoop heeft onze spreker meegewerkt: het MIRI project.

Jan Willem vertelt over de start van de hele onderneming die al in het jaar 1988 was. Na successen en teleurstellingen werd de telescoop uiteindelijk gelanceerd op tweede kerstdag 2021.

De telescoop draait met de aarde mee om de zon. Zo worden de waarnemingen niet verstoord door hinderlijke straling.

Jan Willem legt ons uit dat er rekening moest worden gehouden met krimp omdat de telescoop in de ruimte afkoelt tot vlak boven het absolute nulpunt.

Omdat de spectrograaf van MIRI op verschillende stukken van het beeld gericht kan worden kunnen de sferen van sterren bestudeerd worden en wellicht worden daarin chemische elementen gevonden die van belang zijn voor het ontstaan van leven.

De James Webb Telescoop is speciaal ontworpen voor metingen in het infrarood. Door de kosmische roodverschuiving schuift het licht van verre sterrenstelsels steeds verder in het infrarood naarmate ze verder weg staan.

De roodste vlekjes zijn ongelofelijk ver weg. We zien het heelal als het een paar honderd duizend jaar oud is. Wat daar te zien is wordt vervormd door gravitatievelden.

Einsteins theorie over de invloed van massa op de ruimte wordt hierdoor bewezen.

verslag van de lezingen van 27 januari 2024

Op 27 januari waren we voor het laatst te gast in het Oranje Hotel. Onze vereniging verhuist naar het kenniscentrum Tresoar in Leeuwarden.

De middag begon en eindigde met de Franse sterrenkundige Flammarion.
Bauke Zijlstra gebruikte Flammarions foutieve voorspelling om het verschil tussen wetenschap en pseudowetenschap te duiden en Jeffrey Bout gebruikte een tekst van Flammarion om een gesimuleerde reis door het heelal te begeleiden.

  

Bauke legt uit dat sommige wetmatigheden zó vaag zijn dat ze niet verifieerbaar zijn.
Een wetenschappelijke theorie claimt nooit de waarheid te zijn maar een benadering ervan.

Volgens Jeffrey Bout zitten wij in een rozijnenpannenkoek en als onze kijkrichting in het vlak van deze pannenkoek zit zien wij de Melkweg.

Jeffrey legt uit dat de prachtige foto’s van Hubble en Webb gebruik maken van kleine verschillen in de kleur rood. Binnen deze kleine verschillen worden nieuwe kleuren toegekend zodat wij mensen de verschillen kunnen zien.

Op Jeffreys eigen website: sterrenkundevoorjou.nl staat wanneer en waar hij  gaat sterrenkijken en nodigt mensen uit om mee te kijken.

verslag van de lezingen van 25 nov 2023

De 25 november vond de laatste Gemma Frisius bijeenkomst van dit jaar plaats met Huib Jan van Langevelde over zwarte gaten en Fetze Tichelaar over zijn zelfgebouwde telescoop.

Fetze laat ons zien dat je soms niet ver hoeft te zoeken als je materialen nodig hebt voor je telescoop. Zelfs het dopje van de fles afwasmiddel zit in Fetzes telescoop verwerkt.

De grote verrassing van Fetzes presentatie wachtte achter een gordijn en werd onthuld aan een zeer geïnteresseerd publiek. De manshoge telescoop met een diameter van 20 inch.

Huib Jan van Langevelde begint zijn presentatie door ons een stukje van de hemel te laten zien. Eerst optische beelden en dan radio beelden.

Met radiosignalen is het uiteindelijk gelukt om voor het eerst een afbeelding van een zwart gat te presenteren.

Huib Jan laat ons in een simulatie zien hoe licht dat buiten ons kijkkader valt ons tóch bereikt omdat een zwart gat er als het ware een slinger aan geeft. Deze lichtstralen leveren het bewijs voor het zwarte gat en kunnen gebruikt worden om de vorm er van te duiden.

verslag van de lezing van 28 okt 2023

Op 28 oktober 2023 was er weer een Gemma Frisius bijeenkomst met twee sprekers. Als eerste was ons erelid Henk Nieuwenhuis aan de beurt die de dag ervoor een kopie van de Diepenveen meteoriet onthuld had.                                                                                                      

Henk heeft vandaag geen wetenschap in de aanbieding, maar humor en anekdotes. Zo vertelt hij over het maken van raketten in zijn jeugd met een explosie op zijn zolderkamer tot gevolg, bezoekjes van de CIA, brieven aan Chroesjtsjov en contacten met een Russische astronaut.

Als conservator van Het Planetarium van Franeker maakt Henk een en ander mee. Zo was er eens een man die Henk waarschuwde voor een zeewaterspiegelstijging van 30 meter in verband met een samenstand van de planeten Jupiter, Saturnus en de maan.

Het geloof komt ook aan bod in de presentatie als Henk over zijn bezoekje aan de de laatste boerenprofessor en knappe telescopenbouwer, Bauke Miedema praat. Miedema hield vast aan zijn bijbelse ideeën ondanks de door Henk meegenomen wetenschappelijke bewijzen.

De astronomische avonturen van Henk brengen hem op vele plaatsen in de wereld en dicht bij de actuele gebeurtenissen.

Na de pauze vertelde Steven Bloemen van de Radboud Universiteit in Nijmegen over de detectie van zwaartekrachtgolven.

Het grote voordeel van zwaartekrachtgolven is dat ze niet worden tegengehouden door gruis en stof. Bij het vinden van zwarte gaten en de bestudering van de oerknal zijn zwaartekrachtgolven belangrijk. De methode die wordt gebruikt voor het detecteren van zwaartekrachtgolven heet interferometrie.

Het hebben van meerdere meetstations is belangrijk want zo kan de plek in het heelal gevonden worden waar de zwaartekrachtgolven vandaan komen. Een zwaartekrachtgolf ontstaat als er twee zeer zware hemellichamen om elkaar heen draaien.

Dan vertelt Steven over de BlackGEM telescoop die dit voorjaar in gebruik is genomen. Omdat koolstof krimpt bij een temperatuursverhoging en metaal uitzet zijn deze twee materialen in de constructie van de telescoop gecombineerd. Zo worden de effecten van temperatuurswisselingen tot een minimum beperkt.

Dan laat Steven ons een filmpje zien van de installatie van BlackGEM in Chili en ten slotte vertelt hij over de Einsteintelescoop die in voorbereiding is en over LISA die zwaartekrachtgolven gaat detecteren vanuit de ruimte.

Henk Nieuwenhuis onthult monument Diepenveen-meteoriet

Op 27 november 1873 sloeg een meteoriet in de grond in de buurt van Diepenveen bij Deventer. Toevallig zag men dit gebeuren en werd de steen opgeraapt en met een begeleidend briefje in een klein houten kistje gestopt. Na vele omzwervingen stond het kistje te midden van een stenenverzameling op een tafel tijdens een Kunstroute op een camping in het jaar 2012. Henk Nieuwenhuis zag meteen dat het om een bijzondere koolstofmeteoriet ging. De steen mocht geleend worden voor nader onderzoek en wetenschappelijke onderzoekers in binnen- en buitenland waren enthousiast: de meteoriet bleek een zeer zeldzame koolstof-chondriet te zijn. Er zijn nu in totaal zes Nederlandse meteorieten bekend. Precies 150 jaar later na de inslag werd op 27 november 2023 de ‘Dag van de Meteoriet’ georganiseerd in Diepenveen. Naast diverse lezingen en toespraken werd op de plaats van de inslag een informatietafel onthuld en een demonstratie gegeven met de meteorietinslagsimulator. In Diepenveen zelf mocht Henk Nieuwenhuis het monument onthullen: een 10x vergrote replica van de Diepenveen-meteoriet.

Verslag bijeenkomst 30 sept. 2023

Verslag bijeenkomst 30 sept 2023

Op 30 september 2023 vond de eerste Gemma Frisius bijeenkomst van het seizoen plaats. Er was een goede opkomst met 35 bezoekers.

Jurjen Boersma vertelde over de overeenkomsten en verschillen tussen het Apollo en Artemis project. Een belangrijk verschil is dat het Apollo project exclusief een NASA project was en dat er aan het Artemis project ruimtevaartorganisaties van 22 landen meedoen. De Orion ruimtecapsule, die gebruikt gaat worden voor het Artemis programma, lijkt qua uiterlijk op de Apollo capsule maar de Apollo capsule had brandstofcellen en schakelaars terwijl de Orion capsule zonnepanelen en touchscreens heeft.

Verder vertelde Jurjen over de Lunar Gateway, een ruimtestation dat in een baan om de maan gebracht gaat worden en over het Starship ontwerp van Elon Musk waarmee hij mijlenver voor loopt op de rest.

Na de pauze was het tijd voor quantummechanica. De natuurkundige theorie die de bewegingen van en krachten op zeer kleine deeltjes beschrijft.

Een dag er voor had onze spreker Robert de Jong al een door Gemma Frisius aangekondigde webinar georganiseerd waar een aantal leden van onze vereniging aan mee deden.

Robert vertelde wanneer quantummechanica nodig is. Over de ontdekking en de toepassing in de sterrenkunde.

Wanneer er bij extreem kleine deeltjes geen gebruik kan worden gemaakt van de klassieke mechanica, wordt de quantummechanica gebruikt.

In de quantummechanica kunnen golven botsen en deeltjes interfereren.

Dit was mooi te zien in het filmpje, dat Robert ons liet zien, van Dr. Quantum. Dit filmpje is eenvoudig te vinden door op YouTube ‘Dr. Quantum – Dubbele spleet experiment’ in de typen in het zoekvenster.

In het filmpje wordt duidelijk dat deeltjes zich anders gedragen als ze bekeken worden!

Ten slotte vertelde Robert over de toepassing van quantummechanica in de sterrenkunde met behulp van het uitsluitingsprincipe van Pauli en ontaarde electronengassen.

Als extraatje werd er nog een spelletje Kahoot gespeeld met voor de winnaar kaartjes voor Fabrique des Lumières in de Westergasfabriek in Amsterdam.

programmaboekje 2023/2024

Als het goed is dan heeft ieder lid van de Vereniging Gemma Frisius onlangs het programmaboekje voor het seizoen 2023/2024 ontvangen. Indien u, als lid, niets heeft ontvangen, stuurt u dan een e-mail naar secretaris Hans Brandsma, secretaris@gemmafrisius.nl.

verslag lezingen 25 maart 2023

De bijeenkomst van 25 maart begon met een lezing door Meindert de Jong, oud-penningmeester van de vereniging. Naast bouwer van zijn eigen 25 cm spiegeltelescoop is Meindert een verwoed radio-amateur. Een uitdaging was om radiosignalen van Jupiter te ontvangen. Als geladen zonnedeetjes Jupiter naderen worden ze versneld in het magnetisch veld van Jupiter. Hierdoor gaan ze specifieke radiosignalen uitzenden die net niet door de aardse atmosfeer worden geabsorbeerd zodat ze gemeten kunnen worden op het aardoppervlak. De omstandigheden moeten wel gunstig zijn want er zijn meerdere storingsbronnen zoals de posities van de vier grote manen, de wisselende zonnewind, de hoogte boven de horizon van Jupiter en uiteraard de gevoeligheid van antenne + ontvanger. Maar het is Meindert gelukt. In het Lauwersmeergebied heeft hij het signaal van Jupiter gemeten. Omgezet in hoorbaar geluid klinkt het als het geluid van het bakken van een ei. Meindert ontving uiteraard de welverdiende sûkerbôle.

Na de pauze gaf KNMI-seismoloog Pauline Kruiver een perfecte lezing over aardbevingen. Dit kunnen natuurlijke bevingen zijn ten gevolge van verschuivende aardplaten zoals onlangs in Turkije maar ook in Limburg kunnen langs breuken in de aardkorst lichtere bevingen optreden. Door menselijk handelen kunnen ook bevingen geïnduceerd worden zoals in de provincie Groningen door aardgaswinning en ook door zoutwinning. Ook waar vulkanisme is, ten gevolge van het uiteen drijven of juist over elkaar heen schuiven van aardplaten, komen aardbevingen voor. Pauline gaf een mooie demonstratie van een seismometer: een tikje op de tafel gaf een sterk signaal op de computer. Dit betekent dat storingsbronnen zoals windturbines (!) in acht genomen moeten worden. In de coronaperiode was het storingsniveau beduidend lager. Tijdens de pauze zette Pauline ons aan het werk met potlood, passer en papier

om het aardbevingscentrum (het epicentrum) van een beving in Korea op te sporen. Vervolgens nam Pauline ons naar Mars want ook daar is seismische activiteit gemeten. Helaas is nu de energievoorziening van de marsrobot geblokkeerd vanwege stof op de zonnepanelen. Pauline ontving tenslotte ook de welverdiende sûkerbôle voor haar uitstekende lezing die ze met veel enthousiame presenteerde.